Hatırât 1913-1922 Cemal Paşa

Hatırât 1913-1922 Cemal Paşa Hatıralar, yaşanan hayatın canlı şahitleridir. Devri aksettiren önemli ipuçları verirler. Dönemin sisli perdelerini aralarlar. Başka kaynaklarda rastlanmayan bilgi ve belgeleri hatıralarda arayıp bulabilmek mümkündür. Satırlar, paragraflar ve sayfalar arasında yapılan gezintiler, çoğu kez okuyanı hayretler içinde bırakır. Acı, üzüntü ve gözyaşlarıyla birlikte zaman zaman sevinç, tebessüm ve ümitlerle dolu duygular arasında dalıp gidilir. Bazen şaşkınlık, bazen heyecan, bazen de keyif ve öfkeyle dolu dakikalar uzayıp durur. Yazılanlar, belki de bir anlamda geçmişin otokritiğinden başka bir şey değildir. Öyle de olsa, yaşanılan tarih içinde söylenip kaleme alınanlar, okuyucuyu pek çok konuda haklı çıkarmaya yetmez. Endişeli bekleyişler, meraklı ve heyecanlı arayışlar aralıksız bir şekilde kitap bitene kadar devam eder. Hatıraları, romanlardan ayıran en önemli faktör, belki de bu bekleyiş ve arayışlardaki “gerçeklik” payına yansıyan hisse olsa gerektir. Çünkü tarih, yalan ile gerçeği, iyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı birbirinden ayıran tek yargıdır. Yakın tarihimiz birçok acıklı olay, elem ve duygu yüklü anılarla doludur. Geriye dönüp şöyle bir göz atıldığında, tarih sahnesinde rol oynamış birçok önemli siyasetçi, devlet adamı, yazar ve sanatçının hatıralarını kaleme aldıkları görülür. İttihat ve Terakki’nin önde gelen üç liderinden biri olan Cemal Paşa tarafından yazılan anılar da bu türdendir. Mahmut Şevket Paşa Suikastı, Trablusgarp Savaşları, Balkan felâketi, I. Dünya Savaşı’na giriş, Kanal Harekâtı, Şerif Hüseyin İsyanı ve Ermeni olayları gibi son dönemi ilgilendiren bir dizi alt başlık, bu anıların alanı içindedir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin askerî kanadı içerisinde ikinci adam rolünde yer alan Cemal Paşa, Hatırât’ına İstanbul Muhafızlığı’na getirildiği tarihten itibaren başlamıştır. Paşa, eserinde daha önceki görev ve anılarına ait bilgilere çok az yer vermiş, belki de buna ihtiyaç hissetmemiştir. Bu yaklaşım şekli, onun yine kendi ifadesiyle, o tarihe kadar “ülkenin genel siyasetinde bir rolünün olup olmaması” ile yakından ilgilidir. Cemal Paşa, ülkenin genel siyaseti ile doğrudan doğruya meşguliyetinin Ocak 1913’teki hükümet darbesiyle başladığını söylemektedir. Genel olarak Hatırât’ında Paşa’nın, kendisini temize çıkarma, aklama ve aleyhinde yapılan iddia ve iftiralara cevap verme endişesinin hâkim olduğu görülmektedir. Onun cevap verdiği söz konusu iddia ve iftiraların sahiplerinden bazıları, Amerika Büyükelçisi Morgenthau ile Rusya Büyükelçiliği Baştercümanı Mandelstam’dır. Bu iki şahsın, Ermenilerle ilgili olarak yaptıkları yanlış, taraflı ve gerçek dışı açıklama ve yazıları Cemal Paşa tarafından tek tek izah edilerek çürütülmeye çalışılmıştır. Diğer taraftan Paşa’nın özellikle tenkit edildiği konuların başında Arap ihtilâlcilerine karşı aldığı sert tedbirler1, Osmanlı Hükümeti’nin I. Dünya Savaşı’na girmesinde oynadığı rol2 ve Ermenilerle alâkalı meseleler gelmektedir. Eserde bu konulara da açıklık getirilmektedir. Cemal Paşa Hatırât’ında zaman zaman siyasî bir takım konulara değinmemiş, deşifre etmek istemediği kimselerin ismini vermemiş, sözü gereksiz yere uzatmamak için ayrıntılı anlatımlara girmemiş, konuları şuurlu bir şekilde eksik bırakmış ve çok önemli bulduğu olayları “vatanına dönünce” ve “belgelere dayanarak” yayınlamak üzere ertelemiştir. Bütün bunların sebebi, Paşa’nın Hatırât’ını yazarken gurbette bulunuşu ve önemli gördüğü bazı belge ve dosyaların yanında olmayışıdır3. Bu bakımdan kitabına koyamadığı belgeler için yer yer Harp Mecmuaları’na bakılmasını tavsiye etmiştir. Cemal Paşa’nın bu anlamda, yayınlamak istediği konuların başında Şerif Hüseyin’le ilgili yazışmalar gelmektedir. Paşa, Şerif Hüseyin’in izlediği ikiyüzlü politikayı şiddetle eleştirmekte ve konuyla ilgili belgelerin yayınlanması halinde, dünya kamuoyunun kendisine ve dolayısıyla da Osmanlılara hak vereceği kanaatindedir. Fakat Paşa’nın ne bunları ne de yukarıda sayılan diğer konu ve olaylarla ilgili belgeleri yayınlamaya ömrü vefa etmiştir.

ISBN

978-625-7438-39-1

Sayfa Sayısı

121

Yayınlanma Tarihi

2021